نود سال، ایمان و آرمان

«شیخ محمد یزدی»؛ همین سه کلمه کافی است تا ۹۰ سال تاریخ معاصر ایران اسلامی همچون پرده سینما از مقابل دیدگانمان سپری شود

«شیخ محمد یزدی»؛ همین سه کلمه کافی است تا ۹۰ سال تاریخ معاصر ایران اسلامی همچون پرده سینما از مقابل دیدگانمان سپری شود؛ چه آن دیروز که پدر بزرگوارشان به نمایندگی از مرحوم «آقانجفى» مأمور بحث و مناظره با کشیش‌هاى ارامنه جلفاى اصفهان شد و در مباحث علمی به آن‌ها فائق آمد و چه امروز که چهل سال آزگار پای انقلابی ماند که او خود یکی از پایه‌های مهم آن بود.
آیت‌الله محمد یزدى در سال ۱۳۱۰ هجرى شمسى در خانواده‌ای متدین و ارادتمند به خاندان پیامبر، چشم به جهان گشود. پدر آن مرحوم از شاگردان «شیخ عبدالکریم حائرى» و از روحانیون معروف اصفهان بود و مادرشان نیز زنى مؤمن از خانواده متدین و دوستدار اهل‌بیت علیهم‌السلام بود؛ شیخ محمد یزدی در دامان چنین خانواده‌ای رشد کرد.
شیخ محمد تحصیلات حوزه را که در آغاز نزد پدر آموخته بود، در مدرسه «کاسه‏ گران» اصفهان ادامه داد و سپس به مدرسه «ملا عبدالله» رفت و به تحصیل شرح لمعه مشغول شد. پس‌ازآن به مدرسه صدر آمد و به خواندن «قوانین» پرداخت و در این میان، از محضر عالمان بزرگ اصفهان نیز در زمینه‌هاى علمى و معنوى بهره می‌برد. با مستقر شدن آیت‌الله بروجردی در قم، او نیز راهی قم شد و در مدرسه فیضیه استقرار یافت. 
با شرکت در دروس سطح، کتاب‌های رسائل، مکاسب و کفایهالاصول را به‌خوبی فراگرفت و در درس خارج علماى بزرگ حوزه، ازجمله آیت‌الله بروجردى (ره) و امام خمینى (ره) شرکت کرد. نهایتاً با تلاش علمى که داشت توانست از حضرت امام خمینى (ره) اجازه‌نامه اجتهاد دریافت کند.
شیخ محمد هرچند در حوزه فرهنگی و علمی و نگارش کتب مختلف به فارسی و عربی فعالیت چشمگیری داشته، اما زندگی سیاسی او بیشتر موردتوجه قرار گرفته است و همچنان نیز قرار می‌گیرد. 
مرحوم آیت‌الله یزدى با ورود به حوزه علمیه قم، مبارزه و درس را باهم شروع کرد و با شرکت در درس امام خمینى (ره) و جلسات عمومى و خصوصى ایشان، توانایى و عزم خود را براى پیگیری جریان‌های سیاسى و پیروى از خط‌مشی امام (ره) اعلام می‌دارد. ارتباط وى با امام با حاضر شدن در درس خارج اصول ایشان در مسجد سلماسى و پرسش‌های علمى و سیاسى در پایان درس آغاز شد.
شیخ محمد به دلیل افشاگری‌ها و سخنانی که داشت بار‌ها از سوی سازمان مخوف ساواک دستگیر و ممنوع‌المنبر شده بود؛ دستگیرى بعد از
 ۲۱ رمضان در مسجد جامع قم و پس از سخنرانى در منزل آیت‌الله‌العظمی گلپایگانى ازجمله آن‌هاست طولانی‌ترین تبعید آن مرحوم به بندرلنگه و بوشهر بود.
آیت‌الله یزدی همچنین در قم و تهران جلساتى را به‌صورت مخفى تشکیل می‌داد و با افراد و جریان‌های گوناگون به تبادل‌نظر می‌پرداخت که به جلسات زیرزمینى شهرت یافته بود. منزل شیخ محمد در آستانه پیروزى انقلاب مرکز تلاش‌ها و نیز حل‌وفصل بسیارى از امور جریان‌های انقلاب بود. همان منزلى که امام (ره) پس از پیروزى انقلاب و مراجعت به قم، در آن ساکن شدند.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ازجمله تشکل‌های استخوان‌دار انقلاب اسلامی است که مرحوم آیت‌الله یزدی در تشکیل آن و بعد‌ها در مدیریت و استمرار حیات آن نقش مهمی ایفا کرد. شیخ محمد که سال‌ها رئیس شورای‌عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود، درباره جامعه مدرسین می‌گفت: «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در شمار مراکزى بود که توانست احترام توده مردم را نسبت به خود جلب کند. مردم اعضاى جامعه را افرادى متدین و فاضل یافته بودند و عمیقا به این باور رسیده بودند که اینان کسانى نیستند که براى قصد و غرض دنیوى کارى انجام داده و سخنى بگویند و جز براى خیر و انجام‌وظیفه دینى و الهى خودکارى نمى‌‏کنند.»
 ریاست دادگاه انقلاب اسلامى قم؛ ریاست دفتر امام (ره) در قم؛ نمایندگى مجلس خبرگان قانون اساسى؛ نمایندگى مجلس شوراى اسلامى در دو دوره متوالى (دوره اول از قم و دوره دوم از تهران)؛ نایب رئیس مجلس شوراى اسلامى؛ عضویت در شوراى نگهبان پس از استعفاى آیت‌الله‌العظمی صافى گلپایگانى؛ عضویت در شوراى بازنگرى قانونى اساسى؛ ریاست قوه قضائیه با حکم مقام معظم رهبرى در دو دوره پنج‌ساله؛ نمایندگى رؤساى سه قوه در هیئت سه نفره حل اختلاف بین مرحوم رجایى و بنی‌صدر؛ نمایندگى مجلس خبرگان رهبرى؛ نایب رئیس و قائم‌مقام اجرایى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضویت در دوره چهارم و پنجم شورای‌عالی حوزه‌های علمیه و رئیس دوره پنجم آن شورای، عضو جامعه روحانیت مبارز تهران، امام‌جمعه موقت تهران، عضو هیئت‌امنای حوزه علمیه شهید شاه‌آبادی و عضو هیئت‌امنای دانشگاه فاطمیه قم ازجمله مسئولیت‌های شیخ محمد یزدی بود. آن مرحوم درحالی‌که ردای ریاست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضویت مجلس خبرگان رهبری را برعهده داشت چشم از این جهان فروبست. البته چندی قبل از رحلت، از عضویت فقهای شورای نگهبان کناره‌گیری کرده بود.
مرحوم آیت‌الله یزدی سال ۹۰ مدتی در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد و پیرو آن چند روزی در منزل دوران نقاهت را سپری کرد؛ عصر روز شنبه ۱۹ آذر ۱۳۹۰ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر حکیم انقلاب با حضور در منزل آیت‌الله محمد یزدی از وی عیادت کردند. به‌هرروی مرحوم آیت‌الله محمد یزدی در حالی در واپسین روز‌های پاییز ۹۹ 
نقاب چهره در خاک کشید که به گفته اهالی فن، در عمری قریب به نود سال، تنها ایمان و آرمان خود را پی گرفت و شماتت مخالفان و دشمنان، در اراده‌اش بی‌تأثیر بود. محمد کائینی خوب نوشت: بی‌تردید اکنون اسلام، تشیع و نظام، یکی از سرداران بی‌باک و همیشه در صحنه خویش را ازدست‌داده است،  در برابر اراده حق، چاره‌ای جز تسلیم نیست.